مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی
سال سوم شماره 2 (فروردین 1389)

به منظور تربیت افرادی که توانایی آموزش، نقد، بررسی و پژوهش در حوزه ی اخلاق پزشکی و به طور اعم اخلاق زیستی را داشته باشند دوره های کوتاه و بلند مدت متفاوتی در دانشگاه های سراسر دنیا ارائه گردیده است. به طوری که هم اینک در بعضی از کشور ها دوره های آموزش کوتاه مدت اخلاق پزشکی نظیر Master of Public Health (MPH) اخلاق پزشکی جایگاه ویژه ای در پاسخ به نیاز تربیت نیرو های کارآمد در این زمینه یافته است.
در ایران دوره ی MPH هم زمان با تاسیس دانشکده ی بهداشت در سال 1342 راه اندازی شد و تا کنون اصلاحات قابل توجهی در برنامه ی درسی آن ایجاد شده است. هم اینک تعداد زیادی از پزشکان با گذراندن این دوره مشغول ارائه ی خدمت در نظام سلامت می باشند. با توجه به این که این دوره می تواند بستر مناسبی برای تربیت نیرو های کارآمد در زمینه ی اخلاق پزشکی باشد، دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1384 مصمم گردید تا در برنامه ی کوتاه مدت خود در اقدامی زود بازده به برگزاری دوره ی MPH اخلاق پزشکی اقدام نماید. در ارزیابی که از برگزاری 4 دوره MPH اخلاق پزشکی حاصل گردیده است می توان ادعا نمود که این دوره توانسته است افرادی را در این حوزه جذب نموده و آموزش داده به طوری که هم اکنون هر یک در حیطه ی فعالیت خود پاسخگوی بخشی از نیاز های اخلاقی در حوزه ی پزشکی و سلامت در کشور می باشند.

رازی را یکی از بنیان گذاران شیوه ی نوین در آموزش علوم پزشکی می دانند. وی از جمله پیشگامانی است که استفاده از روش یادگیری بر اساس حل مشکل Problem-Based Learning)) را در موقعیت های بالینی به کار برده است. امروزه اکثر دانشگاه های دنیا در پی یافتن روش های آموزشی هستند که بتوانند موجب گسترش و ارتقاء ظرفیت های تصمیم گیری بالینی و یادگیری مداوم و خودمحور دانشجویان گردند. در پژوهش حاضر نیز به بررسی نقش رازی در تکوین آموزش پزشکی نوین پرداخته شده است.
در این مقاله سعی شده است از طریق دسترسی به منابع معتبر در قالب یک مقاله ی توصیفی نقش و تاثیرگذاری رازی در تکوین آموزش پزشکی نوین مورد بررسی قرار گیرد. برای این کار با استفاده از کلیدواژه های مناسب و جست وجوی الکترونیکی و دستی در منابع معتبر، اطلاعات گردآوری و به سؤال محوری پژوهش پاسخ داده شده است.
بر اساس نتایج مطالعات مرور شده آن چه از تالیفات و نظریات و روش های تدریس رازی در علوم پزشکی یافت شده است با موازین پزشکی نوین هم خوانی دارد و بسیاری از این اصول از جمله توجه رازی به استفاده از یادگیری بر اساس حل مساله، گرفتن تاریخچه ی خانوادگی از بیمار، توجه به تماس های شغلی بیمار، انجام معاینه ی سیستماتیک، توجه به گزارشات موردی بیماری ها، توجه به طب اورژانس یا فوریت های پزشکی، توجه به معیارهای اخلاقی در پزشکی، تلفیق علم و عمل در پزشکی و توجه به عوارض مصرف خود سرانه ی داروها امروزه به صورت کاربردی در آموزش پزشکی گنجانده شده است.
با توجه به در دسترس بودن منابع و نظریات ارزشمند رازی در علوم پزشکی می توان این نظریات را به کار بست و سیر تکوینی آموزش پزشکی نوین را ارتقاء بخشید.

در طی 50 سال اخیر نقش ارتباطات در ارائه ی خدمات سلامت به طور جدی مورد بحث قرار گرفته است و کسب مهارت های ارتباطی صحیح بین پزشک و بیمار نقش به سزایی در ارائه ی سلامت و احقاق حقوق اخلاقی و قانونی بیمار دارد. هدف اصلی این مقاله مروری بر مطالعات و شواهد موجود جهت تسهیل انتقال اخبار ناگوار است به نوعی که بتوان در نهایت راه کاری مناسب در این راستا ارائه داد.
منابع برای این مطالعه ی مروری از طریق جست وجو در سایت های ScienceDirect، Ovid، Springer، Scopus، ProQuest، Pub Med، Google scholar و به کار بردن کلمات کلیدی «اخبار ناگوار»، «ارتباطات» و «راه کار» با محدود کردن به مقالات و دستورالعمل های انگلیسی چاپ شده از سال 1961 تهیه گردید.
تمام مقالات چاپ شده توصیفی و تحلیلی اعم از مشاهده ای و مداخله ای تجربی، نیمه تجربی و غیرتجربی که به نحوی از انحاء با انتقال اخبار ناگوار در ارتباط بودند وارد مطالعه گردید؛ بدین صورت که آخرین و معتبرترین راه کارها و توصیه ها بررسی، تقسیم بندی، جمع بندی و در نهایت بهترین توصیه ها در تسهیل انتقال اخبار ناگوار ارائه گردید.
گرچه بسیاری از مقالات در عنوان خود اطلاعاتی در خصوص انتقال اخبار ناگوار داشته و بحث های زیادی در انتقال این اخبار را ارائه داده اند، اما سعی گردید موارد تکراری و مشترک در مدل های مختلف را شناسایی و در نهایت توصیه های مشترک را به عنوان راه کاری مناسب در تسهیل انتقال اخبار ناگوار ارائه دهیم. پیشنهاد می گردد که تحقیقات مداخله ای بیش تری در این راستا انجام پذیرد تا به صورت مؤثرتری به بررسی مداخلات در رویکردهای تعاملی ارتباط پزشکان با بیماران در هنگام انتقال اخبار ناگوار بپردازد

یکی از موضوعات پزشکی که به لحاظ جواز یا عدم جواز شرعی آن به علم فقه ارتباط دارد، تشریح جسد میت برای آموزش های پزشکی است. از نظر فقه اسلامی به طور کلی تعلیم و تعلم علوم و فنون، از جمله علوم پزشکی، واجب کفایی است. امروزه، مساله ی تشریح جسد میت هم از مقدمات علم طب محسوب می شود که آن هم از باب مقدمه ی واجب، واجب است؛ اما از نظر اسلام، فرد مسلمانی که فوت نموده مانند فرد زنده قابل احترام بوده و بی احترامی به او و هتک حرمت او حرام و ممنوع است. حال، این سؤال وجود دارد که آیا می شود هم به پیشرفت پزشکی و رشد و گسترش علوم مربوط به آن در جامعه ی اسلامی توجه کرد و هم احترام مؤمن را نگه داشت و دچار هتک حرمت مسلمان نشد؟ در این مقاله، ضمن این که حکم فقهی تشریح و برخی از فروع این مساله به شکل استنباطی بیان گردیده است، به سؤال فوق نیز پاسخی مستدل داده شده و تعارض ظاهری برطرف گردیده است.

از آن جا که سقط جنین یک مساله ی اخلاقی بسیار جدی است و عمدتا، بحث راجع به آن شامل بحث های سیاسی و حقوقی می شود، برآنیم تا پرسش های جدی تر و بنیادی تری را که اکثرا پرسش های اخلاقی هستند مورد بررسی قرار دهیم؛ چرا که به آن ها توجه چندانی نشده است؛ سپس، با استفاده از نظر یه ی وظیفه گرایی و نقد نظر یه ی مقابل آن، یعنی غایت گرایی، پاسخی مناسب و معقول به این پرسش ها بدهیم. با استفاده از تفاسیر وظیفه گرایانه و غایت گرایانه، می توان به راه حل مناسبی برای مسائل اخلاق پزشکی، از جمله مساله ی سقط جنین دست یافت. اما این که بر اساس کدام یک از این تفاسیر باید عمل نمود و از میان راه حل های پیشنهادی وظیفه گرایی و غایت گرایی، کدام یک برای مساله ی سقط جنین مناسب تر و معقول تر می نماید، چیزی است که بستگی به موقعیت و شرایط خاصی دارد که پزشک یا پزشکان در آن قرار گرفته اند. اما به نظر می رسد که از میان این تفاسیر و راه حل ها، نظریه ی اثر دوگانه که اساسا نظریه ای وظیفه گرایانه است، راه حل مناسب و معقولی باشد.

شایسته است که پرستاران در جایگاه های مختلف ارائه ی خدمت، فعالیت های خود را بر اساس ارزش های مشترکی بنا نهند که معمولا در کدهای اخلاقی پرستاری منعکس می گردد. با توجه به فقدان کدهای مدون اخلاق پرستاری در کشور ما، هدف از این مطالعه، که بخشی از یک مطالعه جامع تر می باشد، طراحی و تدوین آزمایشی کدهای اخلاق حرفه ای پرستاران در کشور ایران است.
جست وجو در متون منتشر شده و بانک های اطلاعاتی اینترنتی برای بررسی کدهای رایج در کشورهای مختلف انجام شد و داده های به دست آمده پس از ترجمه مورد تجزیه و تحلیل محتوایی قرار گرفت. سپس مجموعه ای از کدهای مشترک عملکرد حرفه ای، به عنوان پایه ی اولیه تدوین و طی جلسات بحث گروهی متمرکز در بیمارستان سینا مجددا تحلیل شده و منطبق با شرایط فرهنگی و بستر اجتماعی سیستم ارائه ی خدمات سلامت در ایران، کدهای آزمایشی نهایی استخراج گردید.
کدهای اخلاق پرستاری پیشنهادی در یازده محور شامل احترام به بیمار، آموزش به بیمار، احترام به همکاران تیم درمان، وظیفه شناسی، ارتقا دانش و توانمندی حرفه ای، مدیریت تعارضات منافع، تعهد به صداقت، تعهد به رازداری، تعهد به عدالت، ارتقا کیفیت مراقبت از بیمار، تعهد به حفظ حیثیت پرستاری می باشد که مصادیق هر یک نیز ذکر شده است.
به نظر می رسد که این مجموعه کدهای آزمایشی بتواند منبع اولیه ای را برای تهیه ی ابزار ارزیابی وضعیت موجود عملکرد اخلاقی پرستاران فراهم کرده و به تداوم فعالیت تا دستیابی به کدهای استاندارد شده کمک کند.

از نظر مبانی اخلاق پزشکی، مطلع شدن بیمار از شرایط بیماری خود جزو حقوق اولیه ی بیماران محسوب می شود ولی تصمیم گیری در مورد بیان حقایق مربوط به وضعیت سلامتی و ناخوشی بیمار به خود وی یا اطرافیان ذیحق بیمار، عملا با محدودیت های متعددی روبه رو می شود. در این بررسی با استفاده از منابع تخصصی و مساعدت اساتید صاحب نظر اخلاق زیستی - پزشکی، پرسشی پایا و معتبر در ارتباط با مسائل حرفه ای شایع در مورد حقیقت گویی و بیان حقایق بیماری به بیمار تنظیم گردید و نظرات 200 نفر از شاغلان پزشکی در بیمارستان های آموزشی وابسته به دانشکده ی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز در مورد این پرسش جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل نظرات جمع آوری شده نشان می دهد که برای بیان حقایق بیماری به بیمار در بیش تر زمینه هایی که تصور ضرری برای بیمار یا مصالح عمومی وی وجود داشت، پزشکان مورد سؤال، برای بیمار «حق ندانستن» را بر «حق دانستن» اولی تشخیص می دادند و اجمالا بر این نکته اذعان داشتند که خلا آموزش رسمی در این زمینه در نظام آموزش پزشکی، احساس می شود.
مواجهه با مسائل تلخ مربوط به بیماری و نحوه ی بیان این حقایق به بیمار و اطرافیانش نقش تعیین کننده ای در روابط پزشک و بیمار یا اساسا پزشک و جامعه ایفا می کند و با توجه به نظرات پزشکان شاغل در بیمارستان های آموزشی وابسته به دانشکده ی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز در این مورد، به عنوان نمونه ای از جامعه ی پزشکی کشور، بررسی حاضر می تواند زمینه ساز تحقیقات بیش تر در این زمینه و نگرش نوین به مسائل اخلاق پزشکی در نظام آموزش پزشکی کشور باشد.